2. Jak rozwija się mowa mowa?

Rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. U jednych szybciej, u innych wolniej. Niejednakowa jest też kolejność przyswajania sobie przez dziecko poszczególnych głosek. Stopień rozwoju mowy zależy od wpływu środowiska oraz od psychofizycznego rozwoju dziecka. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tych samych prawideł i jeśli jest ono zdrowe, prawidłowo słyszy i rozwija się, rozwój jego mowy powinien zakończyć się ok. 6 roku życia.

W polskiej logopedii wyróżnia się cztery okresy rozwoju mowy (wg Leona Kaczmarka):

	lata życia dziecka
Okres melodii	(0 - 1)
Okres wyrazu	(1 - 2)
Okres zdania	(2 - 3)
Okres swoistej mowy dziecięcej	(3 - 7)

Charakterystyka okresów rozwoju mowy:

1. Okres melodii:

• podstawowymi formami wokalizacji zaraz po urodzeniu są: krzyk, płacz, które jest ćwiczeniem narządu oddechowego;
• ok. 2-3 miesiąca życia występuje głużenie - wydawanie różnego rodzaju dźwięków nieartykułowanych, poprzez które dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne (język, wargi, podniebienie);
• ok. 6 miesiąca życia dziecko zaczyna gaworzyć - powtarza zasłyszane dźwięki z otoczenia, ćwiczy słuch;
• ok. 9 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na własne imię, powtarzać podawane dźwięki i reagować na proste polecenia - jest moment, w którym rozumie słowa kierowane do niego;
• ok. 1 roku życia dziecko powinno mówić słowa: mama, tata, rozumieć słowa kierowane do niego.

samogłoski:	a, e, i,
spółgłoski:	m, b, d, t.

Burzliwy rozwój ruchowy dziecka w tym czasie (m.in. nauka chodzenia) pozwala na intensywne poznawanie otaczającego świata, nazywanie interesujących go przedmiotów i odkrywanie ich cech. Dziecko rozumie o wiele więcej słów, wyrażeń i zdań niż jest w stanie samodzielnie wypowiedzieć. W ten sposób rozwija się słownik bierny dziecka.

W tym wieku dziecko:

używa prawie wszystkich samogłosek z wyjątkiem nosowych (ą, ę)

spółgłoski takie jak: p, pi, b, m, t, d, n, k, j, ś, ź, ć, dź, ch.

Pozostałe zastępuje innymi o zbliżonym miejscu artykulacji oraz upraszcza grupy spółgłoskowe. Charakterystyczne jest także wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki.
W wieku 14 - 15 miesięcy zaczyna wypowiadać więcej pojedynczych wyrazów. Ok. 18 miesiąca życia wymawia równoważniki zdań, a ok. 24 miesiąca zaczyna stosować proste reguły gramatyczne - wypowiada proste zdanie.

W tym okresie mowa ulega dalszemu doskonaleniu.
Dziecko powinno już wypowiadać głoski:

• wargowe: p, b, m oraz zmiękczone: pi, bi, mi;
• wargowo - zębowe: f, w, fi, wi;
• środkowo - językowe: ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi;
• tylnojęzykowe: k, g, ch;
• przedniojęzykowo - zębowe: t, d, n;
• przedniojęzykowo - dziąsłowe: l.

Pod koniec tego okresu mogą pojawiać się głoski s, z, c, a nawet sz, ż, cz, dż.

Wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe, ze względu na małą sprawność narządów artykulacyjnych. Zwłaszcza w  trudniejszych zesta-wieniach, bywają zastępowane głoskami łatwiejszymi o zbliżonym miejscu artykulacji. Mowa dziecka staje się zrozumiała już nie tylko dla rodziców, ale również dla najbliższego otoczenia.

• W drugim roku życia dziecko powinno wypowiedzieć poprawnie proste zdanie.
• W trzecim roku życia pojawiają się zdanie dłuższe, złożone z 4-5 słów.

W wypowiedziach nadal utrzymują się agramatyzmy, choć następuje bujny rozwój form fleksyjnych. W zakresie słownictwa obserwuje się znaczny przyrost ilościowy od 300 słów w wieku 2 lat do ok. 1000 w wieku 3 lat.

W dalszym ciągu wzbogaca się zasób słownictwa, rozwija się umiejętność budowania zdań złożonych oraz następuje dalszy rozwój artykulacji.

Dziecko 3 - letnie - powinno wymawiać wszystkie samogłoski, tak ustne, jak i nosowe: a, o, e, u, i, y, ą, ę, chociaż w mowie mogą wciąż występować odstępstwa, np. zamiana samogłosek. Wiąże się to z niedostatecznie wykształconą jeszcze sprawnością narządów artykulacyjnych. Dziecko zmiękcza głoski s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, głoska [r] może być zmieniana na [l] lub [j]. Brak jest wyraźnych końcówek w wyrazach. Wymowę cechuje opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej, przestawki głoskowe, zniekształcenia wyrazów.

Dziecko 4 - letnie - Utrwalają się takie głoski jak s, z, c, dz, dziecko nie powinno ich wymawiać jak ś, ź, ć, dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski sz, ż, cz, dż dziecko jeszcze zamienia na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź - jest to tzw. seplenienie fizjologiczne. Dziecko coraz więcej rozumie, wykonuje polecenia, odpowiada na pytania i coraz więcej ich zadaje. Jego wypowiedzi wybiegają poza aktualnie przeżywaną sytuację. Dziecko potrafi mówić o przeszłości i o przyszłości. W jego wypowiedziach jest jeszcze wiele form agramatycznych, ale pojawia się zaciekawienie poprawnością językową.

Dziecko 5 - letnie - mowa dziecka w tym wieku jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, ż, cz, dż zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potoczne mogą jeszcze być wymawiane jak s, z, c, dz. Głoska r powinna już być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie. Grupy spółgłoskowe jeszcze są upraszczane zarówno w nagłosie (na początku słów) wyrazu, jak i w śródgłosie (w środku słów). Wypowiedzi dzieci 5 - letnich nabierają formy wielozdaniowej. Dzieci w swoich wypowiedziach uwzględniają kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo - skutkowe. Potrafią wyjaśnić znaczenie słów, opisywać cechy przedmiotów i możliwość ich zastosowania. Nieprawidłowości gramatyczne zanikają. Dziecko dokonuje autokorekty i równie chętnie poprawia innych.

Dziecko 6 - letnie - powinno mieć mowę opanowaną pod względem fonetycznym (prawidłowo wymawiać wszystkie głoski), ale proces rozwoju języka trwa nadal. Uczy się nowych wyrazów, wypowiedzi wzbogacają się wraz ze zdobywaniem doświadczenia i rozszerzenia swojej wiedzy o nowych zjawiskach otaczającej nas rzeczywistości. Wszelkie opóźnienia w pojawianiu się poszczególnych etapów rozwoju mowy nie powinno przekraczać sześciu miesięcy.

Jak postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo?

Oto ważniejsze zalecenia dotyczące wczesnej profilaktyki:

1. Wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia powinny być poprawne. Do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie. Należy unikać języka dziecinnego (spieszczania) w trakcie rozmowy z dzieckiem.
2. W okresie kształtowania mowy dziecko nie powinno kontaktować się z osobami, które mają wady wymowy, ponieważ wadliwa wymowa otoczenia może wywołać i utrwalić wadliwą wymowę dziecka.
3. Wskazane jest częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie, oglądanie wspólne filmów i rozmawianie na ich temat.
4. Dziecko powinno reagować na aktywność uczuciową i słowną otoczenia. W przypadku, gdy brak takiej reakcji, można podejrzewać niedosłuch. Konieczna jest wtedy kontrola.
5. Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchać uważnie wypowiedzi, zadawać dodatkowe pytania, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.
6. Nie wolno poprawiać wymowy dziecka, żądać by kilkakrotnie powtarzało dane słowo, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę. Hamuje to chęć do mówienia, a co z tym idzie w konsekwencji dalszy rozwój mowy.
7. Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nie leczone mogą powodować niedosłuch, a w następstwie dyslalię lub niemotę.
8. Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), konieczne jest zapewnienie opieki lekarza specjalisty, gdyż wady te są przyczyną zaburzeń mowy.
9. Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy. Prowadzi to często do zaburzeń mowy, a w szczególności do jąkania.
10. Nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiać nieprawidłowo. Tworzymy u dziecka w ten sposób błędne nawyki artykulacyjne, trudne do zlikwidowania.
11. Jeśli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać, a nie robi tego, zasięgnijmy porady logopedy. Nie opierajmy się wyłącznie na niezbyt fachowych pod tym względem diagnozach lekarskich.

Szkoła Podstawowa nr 1 w Sokółce
16-100 Sokółka
ul. Grodzieńska 43
telefon: (0-85)711 2145
16. lutego 2004, 21:40:12