Kącik logopedyczny.
- Co to jest mowa?
- Jak rozwija się mowa?
- Wady wymowy.
- Terapia logopedyczna
- Wady wymowy.
O wadzie wymowy mówimy wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku (za G. Jastrzebowską).
Zaburzenie mowy jest pojęciem najszerszym, gdyż obejmuje wszelkie nieprawidłowości mowy o różnej etiologii, które prowadzą do zaburzeń procesu porozumiewania. Nieprawidłowości te mogą dotyczyć sfery artykulacyjnej, leksykalnej, gramatycznej lub ekspresyjnej.
- Wszelkie wady wymowy i zaburzenia mowy mają konsekwencje w komunikacji międzyludzkiej oraz duże odbicie w osiągnięciach dydaktycznych.
- Wady wymowy są przyczyną niepowodzeń szkolnych, zaburzenia mowy powodują klęskę szkolną.
- Konieczne jest wczesne rozpoznanie istniejących u dziecka problemów w komunikacji językowej i zapewnienie mu właściwej formy profilaktyki, stymulacji oraz terapii logopedycznej.
- Wstępnego rozpoznania istniejącego zaburzenia mowy powinien dokonać pracownik służby zdrowia (lekarz, pielęgniarka) np. wykonujący badania bilansowe dziecka, pracownicy żłobków i nauczyciele grup przed - szkolnych oraz sami rodzice.
- Niestety doświadczenie logopedyczne wskazuje, że problemy w rozwoju mowy dzieci nie są rozpoznawane we właściwym czasie, są wręcz bagatelizowane co w późniejszym okresie (nauczanie wczesnoszkolne) doprowadza do trudności dydaktycznych (dysleksja, dysgrafia, później dysortografia).
|
Wady wymowy określane są przez specjalistów mianem dyslalii.
|
Dyslalia jest symptomem zaburzenia rozwoju mowy, dotyczącym tylko jednego aspektu języka, a mianowicie artykulacyjnego.
Do najważniejszych przyczyn dyslalii należą:
- Zaburzenia słuchu fonemowego
- Zaburzenia syntezy i analizy słuchowej, niedosłuch, głuchota.
- Nie zwracanie uwagi na wymowę.
- Czynniki społeczne - wzorzec słyszany w rodzinie.
- Obniżony poziom inteligencji.
- Opóźniony rozwój psychomotoryczny dziecka.
- Anatomiczne uszkodzenia obwodowych organów mowy (aparat artykulacyjny - nieprawidłowy zgryz, rozszczepy podniebienia i warg, przerost migdałków, zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe itp.),
- Słaba sprawność narządów mowy oraz choroby organiczne systemu nerwowego.
Do najczęściej występujących wad wymowy wymagających interwencji logopedy zaliczamy:
Sygmatyzm
Jest to wada wymowy zwana inaczej seplenieniem, polegająca na nieprawidłowej realizacji głosek zębowych (dentalizowanych), które w zależności od miejsca artykulacji można podzielić na trzy grupy:
- s, z, c, dz - głoski syczące
- sz, ż, cz, dż - głoski szumiące
- ś, ź, ć, dź - głoski ciszące
W obrębie sygmatyzmu (seplenienia) występuje:
- Pararygmatyzm (substytucje głosek), czyli zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, realizowanymi prawidłowo.
Najczęściej obserwuje się następujące substytucje:
- spółgłoski: sz, ż, cz, dż - zastępowane są szeregami: s, z, c, dz ;
- (przykład: myszy - mysy, szafa - safa, żaba - zaba, czekolada - cekolada, dżungla - dzungla);
- oba szeregi: s, z, c, dz, i sz, ż, cz, dż - zastępowane są przez szereg: ś, ź, ć, dź (przykład: szafa - śafa, żaba - źaba, czekolada - ćekolada, dżungla - dźungla, sałata - śałata, zapałki - źapałki, cebula - ćebula, dzbanek - dźbanek);
- spółgłoski zwarto szczelinowe: c, dz, ć, dź, cz, dż - mogą też być zastępowane przez spółgłoski szczelinowe: s, z, ś, ź, sz ;
- (przykład: cebula - sebula, dzbanek - zbanek, ćma - śma, dźwig - źwig, czapka - szapka, dżokej - żokej);
- spółgłoski dentalizowane: s, sz, ś, c, cz, ć - są zastępowane przez spółgłoskę zwartą t; (przykład: sałata - tałata, szafa - tafa, siano - tano, cebula - tebula, czapka - tapka, ćma - tma);
- głoski z, rz, ź, dz, dż, dź - przez spółgłoskę zwartą d;
- (przykład: zapałki - dapałki, rzeka - deka, zima - dima, dzwonek - dwonek, dżokej - dokej, dziki - diki);
- Mogisygmatyzm (elizje, czyli opuszczenie dźwięku).
Głoski dentalizowane w ogóle nie są realizowane przez dziecko, nie istnieją w jego systemie fonetycznym (przykład: szafa - afa, koza - koa, świnka - finka).
- Sygmatyzm właściwy (seplenienie właściwe).
Polega na nieprawidłowej (zdeformowanej) wymowie głosek denta - lizowanych. Deformacje są wynikiem zmiany miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia.
Rodzaje sygmatyzmu właściwego:
Przy artykulacji głosek dentalizowanych (niektórych lub wszystkich) język wsuwa się między zęby w linii środkowej lub bocznej. W taki sam sposób mogą być wypowiadane głoski: t, d, n. Wada ta nie ustępuje samoistnie, lecz wymaga wielu ćwiczeń z terapeutą.
- seplenienie wargowo - zębowe
Język nie bierze udziału w artykulacji. Bardzo wąska szczelina tworzy się między dolną wargą, a górnymi siekaczami. Wytworzony dźwięk podobny jest do ostro brzmiącego: - w, f.
Artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka, szczelina nie tworzy się w linii środkowej lecz z boku przy kłach, zębach przedtrzonowych lub trzonowych. Rozróżniamy seplenienie boczne: prawostronne, lewostronne, obustronne.
Spotyka się również sygmatyzm boczny międzyzębowy, który jest połączeniem objawów sygmatyzmu bocznego i międzyzębowego.
Brzmienie głosek dodatkowo zniekształca rezonans nosowy. Przy seplenieniu nosowym całkowitym układ języka jest nieprawidłowy, ponieważ zwiera się on z podniebieniem. Powietrze wydychane przedostaje się do jamy ustnej szczeliną powstałą przez zbliżenie obsady języka do tylnej ściany gardła wytwarzając nieprzyjemny poszum nosowy.
Głoski dentalizowane zastępowane są przez szmer wytwarzany w krtani tzw. zwarcie krtaniowe. Pod naciskiem wydychanego powietrza głośnia jest rozsunięta i prąd powietrza, który się przez nią wydostaje, wytwarza szmer.
Ten rodzaj zaburzenia powstaje przy rozszczepach podniebienia oraz wiotkości mięśni krtani i nagłośni.
Cechuje się bardzo ostrym brzmieniem głosek dentalizowanych, które powodują silny prąd powietrza powstały w wyniku utworzenia się głębokiego rowka wzdłuż linii środkowej języka. Taką wymowę można usłyszeć przy artykułowaniu głosek z dużą siłą oraz u osób z anomaliami zębowymi takimi jak diastema (szpara między górnymi jedynkami) i nieregularne ustawienie zębów.
Przy artykulacji głosek dentalizowanych szczelina tworzy się między wargami. Język pozostaje bierny.
W wyniku zbliżenia czubka języka do podniebienia twardego powstaje trący, nieprzyjemny szmer. Najczęściej występuje przy zgryzie otwartym, przodozgryzie i palatalizacji.
Wymowa głosek: sz, ż(rz), cz, dż zbliżona jest do wymowy miękkich: ś, ź, ć, dź.
Rotacyzm
Wada ta zwana inaczej reraniem polega na nieprawidłowej realizacji głoski r. Rozróżniamy następujące formy rotacyzmu:
- Mogirotacyzm - to opuszczanie głoski [r].
- Pararotacyzm - wymawianie zamiast [r] jakiegoś innego dźwięku, np. [l], [u], [i].
- Zniekształcone formy [r] określane są mianem rotacyzmu właściwego.
W obrębie rotacyzmu właściwego najczęściej pojawiają się następujące formy wadliwe:
Zamiast czubka języka, drgania wykonywane są przez języczek znajdujący się na końcu podniebienia miękkiego.
- dwuwargowe (drgają obie wargi - furmańskie r );
- wargowo - zębowe (dźwięk powstaje w wyniku drgań dolnej wargi zbliżonej do górnych siekaczy lub górnej wargi zbliżonej do dolnych siekaczy).
Polega na drganiu czubka języka wsuniętego między zęby.
- reranie policzkowe lub boczne
Prąd powietrza skierowany jest w bok, wprawiając w drgania policzki. Przy takiej realizacji głoski r drga czubek języka lub krawędzie języka oraz jeden lub dwa policzki.
Polega na zbliżeniu tylnej części języka do podniebienia miękkiego. Podczas artykulacji wibruje całe podniebienie miękkie.
Powstaje między nasadą języka a tylną ścianą gardła (możliwe testowanie ręką). Wymowa głoski r gardłowa z wibracją języka i podniebienia miękkiego - zbliżona jest do wymowy francuskiej dźwięku r.
Realizacja nosowa głoski r często współwystępuje z nosową wymową innych dźwięków. Nosowa artykulacja głoski r swoim brzmieniem zbliżona jest do ng i powstaje w wyniku nie domykania wejścia do jamy nosowej.
Wadliwa, boczna realizacja głoski r. Strumień powietrza przeciskając się między krawędzią boczną języka a górnymi dziąsłami, powoduje powstanie nieprzyjemnego brzmienia.
Polega na wadliwej, krtaniowej realizacji głoski r.
- reranie językowo - wargowe
Polega na wadliwej językowo - wargowej artykulacji głoski r.
- reranie językowo - boczne
Wadliwa językowa boczna, często jednouderzeniowa artykulacja głoski r.
Wymowa głoski r jest znacznie przedłużona i wzmocniona.
Przyczyną nieprawidłowej wymowy głoski r może być między innymi budowa anatomiczna języka (np. zbyt krótkie wędzidełko), obniżony poziom słuchu, słaba zdolność koncentracji uwagi na dźwiękach mowy, opóźniony rozwój ruchowy, opóźniony rozwój umysłowy i nieprawidłowe wzorce wymowy z otoczenia dziecka.
Mowa bezdźwięczna
Mowa bezdźwięczna to zaburzenia w realizacji dźwięczności, które polegają na nie wymawianiu głosek dźwięcznych, a także na zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów.
Zaburzeniom dźwięczności (częściowym lub całkowitym) może ulegać 13 par opozycji fonologicznych: b - p, bi - pi, d - t, g - k, gi - ki, dz - c, dż - cz, dź - ć, w - f, wi - fi, z - s, ż - sz, ź - ś.
Przyczyny bezdźwięczności to: zaburzenia słuchu fonematycznego, słaba motoryka narządów artykulacyjnych - wargi i policzki są wiotkie, mała pojemność klatki piersiowej.
Postaci mowy bezdźwięcznej:
- deformacje
- spółgłoski dźwięczne realizowane są w postaci głosek półdźwięcznych z dźwięczną fazą początkową i bezdźwięczną końcową lub odwrotnie;
- paralalia - (substytucja dźwięku)
- zamiast spółgłosek dźwięcznych wymieniane są odpowiednie bezdźwięczne, np.: bułka - pułka, woda - fota, góra - kóra, koza - kosa, żaba - szaba, dom - tom, itd.
- mogilalia - (elizja dźwięku)
- opuszczanie odpowiednich głosek dźwięcznych, np.: bułka - ułka, woda - oda.
Sukces terapii w dużym stopniu jest uwarunkowany kolejnością udźwięczniania głosek, a kolejność jest uzależniona jednocześnie od dwóch czynników:
- więzadła głosowe łatwiej uruchomić przy małym ciśnieniu w jamie ustnej, gdy w nasadzie w toku artykulacji powietrze napotyka mniejszy opór (np. łatwiej jest udźwięcznić głoskę szczelinową niż zwartą);
- im dalej od krtani znajduje się miejsce artykulacji głoski tym łatwiej ją udźwięcznić (np. łatwiej udźwięcznić głoskę wargową niż tylnojęzykowi. W związku z tym kolejność wywoływania głosek dźwięcznych wygląda następująco: v, v', z, ż, ź, dz, dż, dź , b, b', d, g, g'
Nosowanie
Głoski nosowe m, mi, n, ni, ę, ą - wymawiane są jak ustne i odwrotnie głoski ustne z poszumem nosowym.
Wyróżnia się nosowanie zamknięte, otwarte i mieszane.
Przyczyną nosowania zamkniętego jest niedrożność jamy nosowo - gardłowej na skutek częstych stanów kataralnych, przerostu trzeciego migdałka lub polipów.
Nosowanie otwarte - spowodowane jest wadami anatomicznymi, takimi jak rozszczepy podniebienia, wargi górnej i zniekształcenia szczęki dolnej oraz krótkie podniebienie.
Nosowanie jest wadą wymowy spotykaną rzadziej, nie należy go jednak lekceważyć.
Kappacyzm
Kappacyzm (kekanie) to wada artykulacyjna polegająca na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych zwartych: k, ki.
W obrębie kappacyzmu występuje:
- kappacyzm właściwy - deformacja tych głosek jest wynikiem zwarcia
- krtaniowego, w rezultacie którego powstają brzmienia zbliżone do: k, ki.
- parakappacyzm - zamiana głosek: k, ki na t, ti .(przykład: kura - tura, kino - tino)
- mogikappacyzm - opuszczanie głosek tylnojęzykowych zwartych. Głoski te nie występują w systemie fonetycznym dziecka. (przykład: kura - ura, kino - ino)
Gammacyzm
Gammacyzm (geganie) to wada artykulacyjna polegająca na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych zwartych : g, gi, h, hi.
W obrębie gammacyzmu występuje:
- gammacyzm właściwy - deformacja tych głosek jest wynikiem zwarcia
- krtaniowego, w rezultacie którego powstają brzmienia zbliżone do: g, gi.
- paragammacyzm - zamiana głosek: g, gi,h na d, di, t. (przykład: góra - dóra, gitara - ditara, hokej - tokej)
- mogigammacyzm - opuszczanie głosek tylnojęzykowych zwartych. Głoski te nie występują w systemie fonetycznym dziecka. (przykład: góra - óra, hokej - okej)
Lambdacyzm
Lambdacyzm to wada wymowy polegająca na nieprawidłowej realizacji głoski L.
W obrębie lambdacyzmu występuje:
- lambdacyzm właściwy - deformacja głoski L w postaci między innymi:
- L międzyzębowe;
- L bez zwarcia czubka języka z wałkiem dziąsłowym górnym;
- L bez prawidłowej pionizacji języka.
- paralambdacyzm - zamiana głoski L (substytucja) na inną głoskę wypowiadaną prawidłowo: najczęściej J.(przykład: lalka - jajka)
- mogilambdacyzm - brak głoski L w systemie fonetycznym dziecka.
(przykład: las - as)
Betacyzm
Betacyzm to wada wymowy polegająca na nieprawidłowej realizacji głoski b.
W obrębie betacyzmu występuje:
- deformacje głoski - wszelkie deformacje głoski b.
- parabetacyzm - zamiana głoski b (substytucja) na inną głoskę wypowiadaną prawidłowo. (przykład: bałwan - jałwan, bałwan - wałwan)
- mogibetacyzm - brak głoski b w systemie fonetycznym dziecka.
(przykład: bałwan - ałwan)
Dyslalia całkowita (bełkot)
Jest to nieprawidłowa wymowa polegająca na opuszczaniu, zastępowaniu lub deformowaniu prawie wszystkich głosek. Wymowa dzieci z tego rodzaju dyslalią jest prawie w ogóle niezrozumiała.
Jąkanie
Jąkanie to zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.
Ze względu na występujące objawy wyróżniamy jąkanie:
- kloniczne - cechuje się krótkimi zahamowaniami mowy i wielokrotnym powtarzaniem sylab
- toniczne - cechuje się dłuższymi zahamowaniami i wielokrotnym powtarzaniem głosek
- jąkanie toniczno - kloniczne.
- Jąkanie ze współruchami czyli dodatkowymi ruchami kończyn.
Jąkanie właściwe należy jednak rozróżnić od jąkania wczesnodziecięcego, które występuje u dzieci między 3 a 5 rokiem życia na skutek nieukończonego rozwoju psychicznego, małej sprawności narządów artykulacyjnych, nie dość szybkim kojarzeniem nazwy z pojęciem. Taka dysharmonia między potrzebą wyrażania swoich przeżyć i myśli a możliwościami w tym zakresie występuje u ponad połowy dzieci w wieku przedszkolnym i mija samoistnie po zwiększeniu sprawności w posługiwaniu się mową. Jeśli jednak twoje dziecko skończyło 6 lat i nadal się jąka, zgłoś się do logopedy.
Opóźniony rozwój mowy
Opóźnionego rozwoju mowy nie należy mylić z wadami wymowy.
Przejawia się on w:
- późnym gaworzeniu
- późniejszym wymawianiu pierwszych słów
- późniejszym pojawianiu się zdań
Przyczyną mogą być:
- czynniki wrodzone
- opóźnienie rozwoju umysłowego
- uszkodzenia centralnego układu ruchowego
- słaba pamięć słuchowa, oraz słuch fonematyczny
Przyczyn opóźnienia mowy upatruje się także w czynnikach dziedzicznych (stąd tak częste pytania do rodziców, o to w jakim wieku oni zaczęli mówić), w osłabieniu uwagi i ogólnej sprawności motorycznej wszystkich mięśni, wiąże się z tym również późniejsze niż zwykle siadanie, stawanie i chodzenie. Czasem opóźnienie rozwoju mowy może wynikać z poczucia odrzucenia spowodowanego pojawieniem się młodszego rodzeństwa w domu.
Szkoła Podstawowa nr 1 w Sokółce
16-100 Sokółka
ul. Grodzieńska 43
telefon: (0-85)711 2145
16. lutego 2004, 21:40:12
|
